สัมมาสติ

ทบทวนเรื่องความรู้สึกตัว

มีสติคือรู้สึกตัว รู้สึกที่ตัวเราเอง ไม่ใช่ไปรู้สึกที่อื่นนอกตัว อะไรเกี่ยวกับตัวเราที่รู้สึกหรือรับรู้ได้โดยตรงทันที ไม่ต้องใช้ความคิด ลองทบทวนกันหน่อย ย่อ ๆ ง่าย ๆ ก็คือร่างกายกับจิตใจ หรือรูปกับนามมีแค่สองอย่างนี้เท่านั้นที่สำหรับสิ่งที่เรียกว่า “เรา” ถ้าแจกแจงละเอียดลงไปอีก กายก็มีลมหายใจ มีอิริยาบทยืน เดิน นั่งนอน เรียกว่าอิริยาบทใหญ่ อิริยาบทย่อยเช่น คู้ เหยียด เป็นต้น นามก็ได้แก่ความคิด นึก รู้สึก การรับรู้ทางหู ตา จมูก ลิ้น สัมผัส และการรับรู้ทางใจ เมื่อเกิดสติคือตัวระลึก สติไปจับกับอะไร ไประลึกอะไร สิ่งนั้นก็ปรากฏขึ้นในการรับรู้ เช่นตอนนี้ระลึกที่ลมหายใจ ลมหายใจก็ปรากฏ เมื่อครู่ไม่รู้ว่ามีลมหายใจ

การเจริญสติจึงหมายถึงการหมั่นระลึกรู้มาที่ตัวเรา คือรู้รูป รู้นาม หรือรู้กายรู้ใจ รู้อะไรก็ได้ที่เนื่องด้วยกายด้วยใจ เมื่อระลึกอยู่กับตัวเอง จิตก็จะไม่เที่ยวไปวุ่นวาย คิดโน่นคิดนี่ให้ทุกข์ ให้เครียด ให้กังวล

โจทย์คือ ทำอย่างไรถึงจะระลึกรู้ที่กายใจบ่อย ๆ นี่แหละสำคัญ จึงต้องขยันฝึก ฝึกจนชิน ชินที่จะรู้ตัว ถ้าไม่ได้ฝึกเราก็ชินเหมือนกันคือชินกับการหลง ชินกับการเผลอ โดยเฉพาะหลงไปคิดเรื่องไม่ดี ตอนเริ่มฝึกใหม่ ๆ ก็ต้องตั้งใจใส่ใจรู้อยู่ที่ใดที่หนึ่ง นิยมให้รู้ที่ลมหายใจ รู้ไป ดูไปเล่น ๆ สบาย เดี๋ยวเดียวใจลอยไปที่อื่น นึกได้ก็กลับมาที่ลมหายใจ ทำซ้ำ ๆ เรื่อย ๆ บ่อย ๆ ก็จะชำนาญในการนึกขึ้นได้ และชินกับการกลับมารู้สึกตัวได้เร็วโดยไม่ต้องตั้งใจหรือพยายาม เป็นการรู้แบบเป็นธรรมชาติ ธรรมดา เหมือนกับเวลาที่เผลอ เวลาที่หลงมันก็เกิดเป็นธรรมชาติธรรดาของมันอย่างไรก็อย่างนั้น พอชำนาญแล้วไม่มีภาระกับการฝึก แต่จะพอใจกับการฝึกได้ผลไม่ได้ผลไม่เกี่ยง ฝึกแบบไม่รู้สึกว่าต้องฝึก เรียกว่าเกิดฉันทะ มีฉันทะแล้วก็ไม่ลำบาก ไม่รู้สึกเป็นภาระเวลาฝึก

ผลเบื้องต้นที่สังเกตได้คือ รู้ทันใจตัวเอง และการยังยั้งชั่งใจก็จะเริ่มดีขึ้น ยังมีความโกรธ หงุดหงิด คับข้อง แต่ไม่ออกอาการ ระงับได้ เป็นการระงับด้วยสติด้วยปัญญา ไม่ใช่ระงับด้วยการเก็บกด จิตใจก็จะผ่อนคลาย ปลอดโปร่งขึ้น มีเรื่องอะไรกวนใจก็อยู่ไม่นาน สำคัญตรงที่ต้องขยันฝึกเท่านั้น

ฝึกให้รู้ ไม่ใช่ฝึกให้เป็น

มีสติคือไม่หลง ไม่ลืมตัว แต่ธรรมชาติของจิตที่ไม่ได้ฝึกฝน ก็จะเผลอลืมตัวอยู่เสมอ เผลอไปกับเรื่องสนุก เรื่องน่าพอใจก็ติดอกติดใจเรียกว่าเผลอเพลิน เผลอไปกับเรื่องทุกข์ไม่สบายใจก็จมไปกับความทุกข์ วิธีแก้ความหลงลืมตัวคือ ทำความรู้ตัวให้เกิดขึ้น เมื่อไหร่ที่รู้ตัว ความหลงก็หายไป พอรู้ตัวว่าหลง รู้ตัวว่าเผลอสติเรียกว่ามีสติรู้สึกตัว รู้กันง่าย ๆ ตรง ๆ แบบนี้ ไม่ต้องไปหาว่าจะให้รู้อะไร เมื่อรู้สึกตัวแล้วมีหน้าที่ มีงานอะไรตรงหน้าก็ทำต่อไป ว่าง ๆ ยังไม่มีภารกิจอะไร ก็ให้กลับมาอยู่กับลมหายใจ หรือรู้ว่านั่งอยู่ เรียกว่ามีกายเป็นบ้าน เป็นเครื่องอยู่อาศัยของจิต ฝึกให้จิตอยู่ติดบ้าน มีธุระจำเป็นต้องทำก็ออกไปทำ เสร็จก็กลับบ้าน พาจิตกลับบ้าน ไม่บังคับให้ต้องอยู่กับบ้าน มิฉะนั้นบ้านจะกลายเป็นคุก คิดคุกนาน ๆ เครียด จิตก็จะแหกคุกเตลิดไป แล้วไม่อยากกลับเข้าคุกอีก แต่ถ้ารู้สึกว่าเป็นบ้าน เผลอไปหลงไปพอรู้ตัวก็อยากกลับบ้าน เข้าบ้านแล้วอุ่นใจ

เนื่องเพราะความไม่เที่ยง แปรเปลี่ยน บางวันจิตก็อยู่กับบ้านคือรู้เนื้อรู้ตัวได้บ่อย บางวันจิตก็เตลิดคอยจะหนีเที่ยวอยู่เรื่อย ก็ไม่ต้องไปโมโหหงุดหงิดอะไร แค่รู้อาการของจิตที่ดิ้นรน หนีเที่ยว เข้าบ้านเดี๋ยวเดียวก็ออก เขาเป็นของเขาอย่างนั้น ไม่เป็นปัญหา วางใจไว้แบบนี้ ดูจิตทำงานเข้า ๆ ออก ๆ ไปต่อไปจิตจากที่คุ้นเคยชินและชำนาญในการหนีเที่ยว ก็จะค่อยพัฒนาเป็นความเคยชินและชำนาญในการอยู่บ้านเป็นไปเองโดยไม่ต้องตั้งใจนี่คือจิตที่มีสมาธิ

สำคัญที่รู้ที่เห็นอย่างที่มันเป็น ไม่ได้สำคัญที่เป็นอย่างที่อยากเห็น

รู้สึกตัว = มีสติ

“รู้สึกตัวเท่ากับมีสติ” ประโยคนี้มีความหมาย มีความสำคัญมาก ไม่ใช่แค่หลักการ วิธีคิด สำนวน โวหาร หรือคำพูดที่เอาไว้บอก สอนคนอื่น แต่เป็นสิ่งที่จะต้องทำความเข้าใจ ทำความกระจ่างด้วยตัวเอง เข้าไปรู้ ไปเห็น เข้าไปสัมผัส “ความรู้สึกตัว” อย่างซื่อ ๆ ตรง ๆ ถามคนที่กำลังอ่าน

1. เมื่อขณะจิตหรืออึดใจที่ผ่านมา ท่านรู้ตัวไหมครับว่า นั่งอยู่ (ยืนอยู่ นอนอยู่ สำหรับคนที่กำลังยืน กำลังนอน)?
   
2. แล้วตอนนี้รู้หรือยัง?
   

ตอบคำถามสองข้อแล้ว ท่านได้เรียนรู้อะไรบ้าง เห็นความแตกต่างระหว่างรู้ตัวในปัจจุบันว่านั่ง กับไม่รู้ตัวไหมครับ?

1. ตั้งแต่เช้ามารู้ไหมครับว่ามีลมหายใจ?
   
2. ตอนนี้เห็นลมหายใจปรากฏแล้วใช่ไหม?
   

เช่นกันท่านได้เรียนรู้ ได้เข้าใจความหมายของคำว่า “รู้ตัวในปัจจุบันขณะ” ดีขึ้นบ้างไหมครับ